De psychotherapeut en de klinisch psycholoog ¹)

De beroepen psychotherapeut en klinisch psycholoog zijn wettelijk geregeld in de Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (Wet BIG). De Wet BIG heeft tot doel de kwaliteit van de beroepsuitoefening te bewaken en te bevorderen en cliënten te beschermen tegen ondeskundig en onzorgvuldig handelen. In de Wet BIG is titelbescherming, registratie en tuchtrecht geregeld. Om te kunnen worden ingeschreven in het overheidsregister moet worden voldaan aan een aantal voorwaarden. De erkende, 4-jarige postdoctorale opleiding tot psychotherapeut dan wel klinisch psycholoog bestaat uit onderwijs, supervisie en leertherapie. Ook degenen die zijn ingeschreven in het BIG-register psychiater hebben wat betreft de psychotherapie een vergelijkbare deskundigheid. 

Hoewel de beroepstitel psychotherapeut wettelijk is beschermd komt het geregeld voor dat niet-psychotherapeuten deze titel ten onrechte gebruiken of suggereren psychotherapeut te zijn door zich als ‘therapeut met een praktijk voor psychotherapie’ te profileren. Het BIG-register (www.bigregister.nl) geeft uitsluitsel of een behandelaar psychotherapeut is en aan de wettelijke eisen voldoet.

Inhoudelijke bijzonderheden van de gz-psycholoog in de Generalistische Basis-GGz (GBGGz), en van de psychotherapeut en de klinisch psycholoog in de Gespecialiseerde GGz (GGGz):

Gezondheidszorgpsycholoog 

De gezondheidszorgpsycholoog is werkzaam in alle sectoren van de gezondheidszorg. Deze psycholoog behandelt psychische stoornissen, problemen in de levenssfeer en de psychische aspecten die samengaan met lichamelijke ziekten en invaliditeit. Hoofdtaken van de gezondheidszorgpsycholoog zijn diagnostiek en behandeling. Daarbij worden psychologische kennis en ervaring toegepast. Erkende gezondheidszorgpsychologen zijn geregistreerd in het BIG-register van Gezondheidszorgpsychologen van het ministerie van VWS. De opleiding tot gezondheidszorgpsycholoog is een postdoctorale beroepsopleiding van twee jaar.

Psychotherapeut

De psychotherapeut is opgeleid om intensieve psychologische hulp te verlenen, met toepassing van psychotherapeutische behandelmethoden. De psychotherapeut tracht in samenwerking met de cliënt psychische klachten en problemen op te heffen of zoveel te verminderen dat men er minder last van heeft. Het beroep van psychotherapeut valt onder de wet BIG en erkende psychotherapeuten zijn geregistreerd in het BIG-register van Psychotherapeuten. Psychotherapeuten hebben een postdoctorale beroepsopleiding van ongeveer vier jaar gevolgd.

Klinisch psycholoog ¹,³)

De klinisch psycholoog is altijd ook gezondheidszorgpsycholoog en heeft zich daarna verder gespecialiseerd. Deze psycholoog heeft na de universiteit een zesjarige postdoctorale opleiding gevolgd die hem/haar heeft toegerust om complexe problemen te behandelen. U kunt bij de klinisch psycholoog terecht voor een psychotherapeutische behandeling. Daarnaast is de klinisch psycholoog gespecialiseerd in het verrichten van psychodiagnostisch onderzoek, vaak met behulp van tests. Erkende klinisch psychologen zijn geregistreerd in het BIG-register van Klinisch Psychologen.

Klinisch psychologen zijn dé specialisten in de (geestelijke) gezondheidszorg. De klinisch psycholoog is gespecialiseerd in het diagnosticeren en behandelen van mensen met complexe psychische en/of psychosomatische problematiek en is in staat tot het zelfstandig opzetten, uitvoeren en evalueren van toegepast wetenschappelijk onderzoek en legt daarbij de verbinding tussen de klinische praktijk en de wetenschap. Hij/zij bezit kennis en vaardigheden op het gebied van management, beleid en organisatie en zal een leidinggevende positie in de zorg gaan innemen.

De klinisch psycholoog is na een universitaire studie en de postmaster opleiding tot gezondheidszorgpsycholoog via de specialistische opleiding verder geschoold tot expert op het gebied van preventie, diagnostiek en behandeling in de gezondheidszorg. Zijn/haar positie ten opzichte van de gezondheidszorgpsycholoog is ingevolge de Wet BIG vergelijkbaar met die van de medisch specialist ten opzichte van de basisarts.

Het beroep klinisch psycholoog is opgenomen als specialistisch beroep in de Wet Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (Wet BIG). Deze wet heeft tot doel de kwaliteit van de beroepsuitoefening in de individuele gezondheidszorg te bevorderen en te bewaken.
Om klinisch psycholoog te worden volgen deelnemers de specialistische opleiding tot klinisch psycholoog bij één van de zes regionale opleidingsinstellingen.

Wat is psychotherapie? ¹)

Psychotherapie door vrijgevestigde psychotherapeuten / klinisch psychologen

Psychotherapie is een vorm van behandelen die het onderzoeken en behandelen van psychische klachten c.q. stoornissen bij kinderen, jeugdigen, volwassenen en ouderen inhoudt. Deze behandeling wordt uitgevoerd door een BIG-geregistreerd psychotherapeut / klinisch psycholoog en kan zowel individueel als in breder verband (groep, gezin, relatie, ouders) plaatsvinden. In het kader van de vergoeding is een (specialistische) verwijzing door een huisarts, bedrijfsarts of GGz-instelling noodzakelijk.

1. Doel

Het doel van psychotherapie is psychische/psychiatrische problemen, stoornissen of klachten op te heffen, te verminderen en/of om er beter mee om te leren gaan door het op methodische wijze beïnvloeden van symptomen en het teweegbrengen van veranderingen in de beleving, de cognities en de wijze van functioneren van cliënten (zie ook Besluit Psychotherapeut).

2. De aard van de klachten/stoornissen

Een vrijgevestigde psychotherapeut/klinisch psycholoog behandelt problemen die door de persoon zelf en/of door zijn omgeving als ernstig ervaren worden. Het betreft psychische/ psychiatrische problemen/stoornissen die langere tijd bestaan, en/of complex van aard zijn en specialistische behandeling vragen. Deze onderscheiden zich hiermee van enkelvoudige, recent ontstane psychische en psychosociale problemen die met begeleiding/ behandeling door maatschappelijk werker of gz-psycholoog dan wel eerstelijnspsycholoog in een beperkt aantal sessies op te lossen zijn.

3. Werkwijze

Psychotherapie door vrijgevestigde psychotherapeuten/klinisch psychologen begint met een diagnostische fase waarin in 2 tot 5 sessies werkhypothesen gevormd worden over het ontstaan, de aard en de ernst van de problematiek, de mogelijkheden en beperkingen van de cliënt en de te kiezen methode. Soms is medisch, psychologisch of psychiatrisch onderzoek daarbij geïndiceerd.
Na instemming van de cliënt met diagnose (werkhypothesen) en behandelplan vindt de eigenlijke psychotherapie plaats in de vorm van een reeks gesprekken. Hierbij beïnvloedt de psychotherapeut/klinisch psycholoog stemmingen, cognities (manier van denken), gedragingen en houdingen (persoonlijkheidskenmerken) van de cliënt. Hij doet dit door het vakkundig toepassen van psychotherapeutische methoden, waaronder het hanteren van de therapeutische relatie.
Bij kinderen bestaat psychotherapie doorgaans uit sessies waarin gespeeld en –afhankelijk van de leeftijd- gepraat wordt.
Een psychotherapeutische behandeling van een kind of jeugdige is onlosmakelijk verbonden met behandeling van de ouders, in de vorm van een meer of minder intensieve oudertherapie. Soms zijn daarbij gesprekken met het hele gezin geïndiceerd.

4. Aard van de toe te passen methoden

De methoden en technieken die in het kader van de psychotherapie door vrijgevestigde psychotherapeuten/klinisch psychologen worden toegepast zijn gebaseerd op één of meer van de volgende theorieën: de psychoanalytische theorie, de leer- en cognitieve theorie, de experiëntiële theorie en/of de systeemtheorie (zie ook: Besluit Psychotherapeut).
De methoden worden doelbewust en deskundig gebruikt en zijn wetenschappelijk verantwoord, dat wil zeggen: waar mogelijk evidence based en tenminste consensus based. Ze worden geselecteerd op basis van criteria waarbij efficiency, doelmatigheid en effectiviteit richtinggevend zijn. Dit leidt in de praktijk tot een verscheidenheid aan psychotherapeutische behandelvormen, die verschillen in de mate waarin zij gericht zijn op de klachten en/of de persoonlijkheid van de cliënt en in duur.

5. Typering van de psychotherapeut / klinisch psycholoog

Psychotherapie wordt uitgevoerd door een daartoe opgeleide deskundige die volgens de Wet Beroepen Individuele Gezondheidszorg (BIG) is ingeschreven in het Register Psychotherapeut of in het Register Klinisch psycholoog. Ook degenen die zijn ingeschreven in het BIG-register Psychiater zijn wettelijk bevoegd cliënten te behandelen d.m.v. psychotherapie. Aan het beroep en de titel psychotherapeut/klinisch psycholoog zijn wettelijke eisen gesteld die betrekking hebben op:

• de (academische) vooropleiding en de inhoud van de postacademische opleiding tot psychotherapeut of klinisch 
   psycholoog,
• het opleidingsinstituut en
• de herregistratie.

Tevens is de vrijgevestigde psychotherapeut/klinisch psycholoog verplicht tot deelname aan intervisie met collega’s.
De behandelaar dient zich aan de cliënt en andere belanghebbenden conform zijn BIG -registratie(s) te presenteren. Hoewel de beroepstitel psychotherapeut wettelijk is beschermd, komt het geregeld voor dat niet-psychotherapeuten deze titel ten onrechte gebruiken of suggereren psychotherapeut te zijn door zich als ‘therapeut met een praktijk voor psychotherapie’ te profileren. Het BIG-register geeft uitsluitsel of een behandelaar psychotherapeut is en aldus aan de wettelijke eisen voldoet (www.ribiz.nl).

6. Professionele richtlijnen en standaarden; kwaliteit van de beroepsuitoefening

a. Wet- en Regelgeving
Het handelen van een psychotherapeut/klinisch psycholoog vindt plaats binnen en wordt getoetst aan de wettelijke kaders, te weten:
• de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO),
• de Wet op de Beroepen Individuele Gezondheidszorg (BIG),
• de gedragsregels zoals omschreven in de Beroepscode voor psychotherapeuten,
• de gedragsregels zoals omschreven in de Beroepscode voor psychologen.
• Cliënten kunnen met tuchtrechtelijke klachten terecht bij de publiekrechtelijke Regionale Tuchtcolleges.
   Cliënten in behandeling bij leden van de LVVP kunnen met bejegeningklachten terecht bij de   
   Klachtencommissie van de LVVP (zie: www.lvvp.info).

b. Kwaliteitscriteria voor de vrijgevestigde psychotherapiepraktijk
Leden van de LVVP zijn in navolging van het huishoudelijk reglement van de LVVP gehouden aan de Kwaliteitscriteria voor de vrijgevestigde praktijk (uitgave LVVP). In deze notitie worden kwaliteitsnormen en –criteria beschreven die tot doel hebben de doelmatigheid, de effectiviteit en de transparantie van het beroepsmatig handelen van vrijgevestigde psychotherapeuten/klinisch psychologen te bevorderen.

c. GGz-richtlijnen
Psychotherapeuten/klinisch psychologen nemen de richtlijnen zoals ontwikkeld door de Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGz in acht.

Wat is een psychotherapeut? ²)

Het beroep psychotherapeut is één van de beroepen in de gezondheidszorg waarvan de registratie bij wet (Wet BIG) geregeld is. De psychotherapeut is een specialist die zich specifiek richt op de psychotherapeutische behandeling voor de complexere en meer in de persoonlijkheid van de patiënt gewortelde problematiek. De psychotherapeut hanteert verschillende methodieken, kan persoons- maar ook klachtgericht werken en heeft oog voor zowel het individu als het betrokken systeem van gezin, groep of bedrijf.

Het BIG-register

Het beroep psychotherapeut is sinds 1 april 1998 geregeld in de Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (Wet BIG). Deze wet regelt onder meer de bevoegdheid om een beroep in de individuele gezondheidszorg te mogen uitoefenen en de opleidingseisen. Alleen wie voldoet aan de wettelijke opleidingseisen kan zich laten inschrijven in het register. En alleen wie in het register is ingeschreven, mag de beroepstitel 'psychotherapeut' voeren. De overheid beheert het register van psychotherapeuten. Voor BIG-geregistreerden geldt het publiekrechtelijk tuchtrecht. Ernstige overtredingen kunnen worden gemeld bij het Regionaal Tuchtcollege (zie: www.tuchtcollege-gezondheidszorg.nl). Bevoegdheidsbeperkingen leiden tot een aantekening bij de inschrijving of tot doorhaling van de inschrijving.
Let op: er zijn mensen die aangeven dat zij 'therapeut' zijn met een 'praktijk voor psychotherapie' of die zichzelf 'psychotherapist' noemen. Veelal wordt daarbij aangegeven dat men een 'Europees certificaat' (European Certificate for Psychotherapy, EPC) heeft of dat de gevolgde opleiding is erkend door de European Association for Psychotherapy (EAP) of de Nederlandse Associatie voor Psychotherapie (NAP). Het ECP betreft een soort 'diploma' dat wordt uitgereikt door de EAP. Alleen de Oostenrijkste wetgeving erkent dit certificaat. 
Een groot deel van de Nederlandse ECP-houders heeft de opleiding gevolgd bij de Nederlandse Academie voor Psychotherapie te Amsterdam. Deze opleiding leidt op geen enkele wijze op tot een inschrijving in het Register Psychotherapeut van de overheid (BIG-register) of tot het mogen voeren van de wettelijk beschermde beroepstitel of het gebruik van een "gelijkende benaming dan wel een op die titel betrekking hebbend onderscheidingsteken" van een bij wet geregelde titel.
Wanneer u titelmisbruik signaleert, kunt u dit - zo mogelijk met verwijzing naar een website - per mail doorgeven aan de NVP (nvpst@euronet.nl). Wij geven de melding door aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg.

Géén Europese wetgeving

Binnen de Europese Unie is veel te doen geweest rond het te lage niveau van de ECP-houders (instroom op HBO-niveau of MBO met een aanvullende 'schriftelijke opleiding'). Er is op 7 september 2005 een Richtlijn (2005/36/EG) betreffende de erkenning van beroepskwalificaties aangenomen door het Europees Parlement. In deze richtlijn wordt aangegeven welke beroepen er op Europees niveau zijn geregeld (bijv. het beroep arts). De beroepen psycholoog of psychotherapeut worden niet in de richtlijn genoemd. Er is in mei 2005 een amendement ingediend om het ECP als standaard-diploma voor het beroep psychotherapeut in voornoemde richtlijn op te nemen. Dit amendement is echter 'niet aanvaard' c.q. verworpen door de Europese Commissie wegens terechte bezwaren vanuit de Europese federatie van psychologieverenigingen en de diverse psychotherapeutenverenigingen (zie: users.pandora.be/allemeesch/KlinPsy/Europsychotherapie.htm).

Er is dus geen sprake van een Europese psychotherapeut, wat in Nederland een zelfde erkenning zou inhouden als de inschrijving in het BIG-register Psychotherapeut.

Verschil tussen psychotherapeut, gz-psycholoog, klinisch psycholoog en psychiater

Behalve de psychotherapeut zijn nog twee andere BIG-beroepen wettelijk bevoegd tot het behandelen van patiënten door middel van psychotherapie, namelijk de klinisch psycholoog en de psychiater. De gezondheidspsycholoog daarnaast (ook wel gz-psycholoog genoemd) is alleen bevoegd tot het uitvoeren van psychotherapeutische deeltechnieken.
De psychotherapeut richt zich heel specifiek op de psychotherapeutische behandeling van psychische problematiek die de ontwikkeling en/of het functioneren van de patiënt belemmert. De problematiek kan geworteld zijn in de persoonlijkheid van de patiënt en daardoor vaak sterk verweven met diens relationele context. De psychotherapeut is in staat om de relatie tussen de persoonlijkheid van de patiënt en diens relationele context te verduidelijken. De behandeling kan er vervolgens op gericht zijn meer begrip voor deze context te krijgen en eventueel veranderingen aan te brengen. 
De problematiek die een psychotherapeut behandelt, onderscheidt zich daarmee van enkelvoudige, recent ontstane psychische en psychosociale problemen die bijvoorbeeld een gz-psycholoog in de Generalistische Basis-GGz in een beperkt aantal sessies begeleidt of behandelt. De gz-psycholoog beheerst een aantal psychologische interventies en psychotherapeutische deeltechnieken die veelal programmatisch en klachtgericht zijn.
De opleiding tot klinisch psycholoog is alleen toegankelijk voor gz-psychologen. De klinisch psycholoog is opgeleid in de psychotherapie op een niveau gelijkwaardig aan dat van de psychotherapeut, en heeft daarnaast expertise op het gebied van complexe diagnostiek, toegepast wetenschappelijk onderzoek, innovatie en management. Klinisch psychologen beheersen de psychotherapie als 'facetdeskundigheid', als onderdeel van een breder beroepsprofiel. Bij zowel klinisch psychologen als psychiaters, eveneens een bij wet geregeld specialistisch beroep, kan psychotherapie deel uitmaken van de kerntaak. 
De opleiding tot psychiater is alleen toegankelijk voor artsen. Behalve over specialistische (psychiatrische) expertise beschikken psychiaters over therapeutische kennis en vaardigheden op het niveau van de psychotherapeut. Psychiaters mogen, zoals alle artsen, ook medicijnen voorschrijven.

Rechten, plichten en gedragsregels

In de wetgeving zijn de rechten en plichten van hulpverleners en cliënten vastgelegd. 
De belangrijkste wetten zijn:
     • de gedragsregels zoals omschreven in de Beroepscode voor psychotherapeuten
     • de Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (Wet BIG, zie: www.bigregister.nl)
     • de Wet op de Geneeskundige Behandel Overeenkomst (WGBO) (meer info
     • de Wet Klachtrecht Cliënten Zorgsector (WKCZ) (meer info)
     • de Wet Bescherming Persoonsgegevens (WBP) (meer info)
De psychotherapeut is tevens verplicht zich te houden aan de Beroepscode voor Psychotherapeuten.
Volgens de WKCZ moet iedere zorginstelling en vrijgevestigde hulpverlener beschikken over een klachtencommissie en een klachtenregeling. Dit zorgt voor een lage drempel als cliënten over de ontvangen zorg willen klagen. Voor klachten over psychotherapeuten die in een instelling werken, kunnen cliënten contact opnemen met de klachtencommissie van de instelling. Voor klachten over vrijgevestigde psychotherapeuten die lid zijn van de NVP kunnen cliënten contact opnemen met de NVP. Ingeval de betreffende psychotherapeut tevens lid is van de LVVP geldt de klachtenregeling van de LVVP (zie www.lvvp.info). De klachtencommissies van de NVP en LVVP behandelen vooral klachten over de bejegening of over verschil van mening over nota's. Ernstige klachten kunnen worden ingediend bij de Regionale Tuchtcolleges (www.tuchtcollege-gezondheidszorg.nl). Neem voor meer informatie of overleg contact op met de beleidsmedewerker van de NVP.

1) Bron: Landelijke Vereniging van Vrijgevestigde Psychologen & Psychotherapeuten (LVVP)
2) Bron: Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie (NVP)
3) Bron: big.rinogroep.nl